شیپور + طبل + گیتار= آرامش!

گشتی در سبک‌های موسیقی و امکان آرامش‌بخشی آن‌ها

دربارۀ موضوع موسیقی و آرامش‌بخشی برخی قائل به تفکیک موسیقی با کلام و موسیقی بی‌کلام هستند و علاوه‌بر اینکه در موسیقی بی‌کلام قائل به ایجاد آرامش هستند، در موسیقی باکلام هم، چنین باوری دارند. در این یادداشت، به معرفی مختصر مهم‌ترین سبک‌های موسیقی درحال‌حاضر یعنی جاز، پاپ، راک، متال و رپ و امکان آرامش‌بخشی آن‌ها اشاره می‌شود.

1. راک

مهد پیدایش این سبک از موسیقی کشور آمریکاست. ازجمله ویژگی‌های مهم راک بداهه‌نوازی، استفاده از ابزارهای موسیقایی خشن و زمخت، استفاد از اشعار تحریک‌کنندۀ تمایلات جنسی و وسوسه انگیز، بلندی اصوات و... است. در راک خواننده‌ها تعمد دارند تا با حنجره و حلق، صدایی خشن و خش‌دار ایجاد کنند و ژست‌های غیرعادی و هنجارشکنانه (حرکات تند و رقص ) بگیرند! میزان دوز هیجان‌آفرینی این موسیقی در‌مقایسه‌با انواع دیگر موسیقی بسیار زیاد است. شاخه‌ای از این سبک به نام پانک راک به‌وجود آمده است که در آن رفتارهای تأمل‌برانگیزی از‌سوی اجراکنندگان و خوانندگان روی صحنه، مانند استفراغ‌کردن، تف‌انداختن، دعوا راه‌انداختن، برهنه‌شدن و.‌.. مشاهده می‌شود.

جالب اینکه مروجان این سبک از موسیقی اعتقاد دارند در راک نباید آرام و و قرار داشت؛ بلکه باید مدام بی‌قرار بود. موسیقی راک در مشرق‌زمین و کشور ما ایران طرفداران بسیار معدودی دارد؛ جامعه‌شناسان عقیده دارند راک مولود زندگی مدرن شهری در غرب است و از کارکردهای متعارف موسیقی فاصله دارد و کسانی که تمایل به این سبک از موسیقی دارند، بیشتر به‌سمت تخلیۀ روحی‌هیجانی خطرناک می‌روند.

2. جاز

زادگاه این موسیقی نیز کشور آمریکاست و میان موسیقی‌دانان این سبک از موسیقی، به‌دلیل تأکید بر ویژگی‌های فرد‌گرایی، نماد هویت آمریکا شناخته می‌شود. در این سبک از موسیقی به شنونده تلقین می‌شود که بی‌خیال جامعه و آدم‌های اطرافش شود و فقط و فقط خودش را ببیند و لذت ببرد. اشعاری که در این سبک موسیقی استفاده می‌شود، عمدتاً اعتراض به وضعیت موجود جامعه را نشانه گرفته و از این لحاظ روحیۀ پرخاشگری را در شنونده‌اش بر‌می‌انگیزاند. طرفداران موسیقی جاز در کشورمان درمقایسه‌با موسیقی راک بیشتر است؛ قالب گروه‌های موسیقی زیرزمینی در شهرهای بزرگ در این سبک فعالیت می‌کنند. به‌طور‌کلی، وجود و تشکیل گروه موسیقی زیرزمینی و به‌صورت پنهانی خودش به‌تنهایی نوعی اعتراض به جامعه قلمداد می‌شود. جامعه‌ای که به‌دلیل مخالفت با محتوا و شکل، اجازۀ فعالیت علنی را به او نداده است.

موسیقی جار جدا‌کنندۀ شنوندۀ خود از اطرافیان و نزدیکان اوست و انسان را روز‌به‌روز درون‌گراتر می‌کند. این نوع از موسیقی که جوانان بیشتر به آن ‌توجه می‌کنند، میل تشکیل خانواده را در آن‌ها به‌نحو محسوسی کاهش می‌دهد و آن‌ها را به‌سمت روابط خارج از چارچوب‌های جامعه می‌کشاند.

3. پاپ

این سبک از موسیقی که توانست در مدت اندکی طرفداران موسیقی سنتی را به‌سوی خود جذب کند، الگوی واحد و مشخصی ندارد و بیشتر ذائقه‌محور است. سرمایه‌گذاران در عرصۀ موسیقی بیشتر در این سبک از موسیقی به‌دلیل تعدد طرفدارانش فعالیت می‌کنند و این ایده که موسیقی آرامش‌بخش است، بیشتر در این سبک و توسط شرکت‌های فعالی در این عرصه تبلیغ می‌شود. بسیاری موسیقی پاپ را با موسیقی فولکلور (محلی) اشتباه می‌گیرند؛ اما واقعیت این است که این دو تفاوت‌های اساسی با هم دارند که یکی از مهم‌ترین این تفاوت‌ها استفاده از سازهای الکترونیکی ترکیبی در موسیقی پاپ در برابر سازهای ساده و قدیمی موسیقی محلی است. در موسیقی پاپ معمولاً از ملودی‌هایی استفاده می‌شود که شنیدنی بوده و عدۀ بسیاری را به خود جلب می‌کنند. درواقع، این‌طور می‌توان گفت که مهم‌ترین دلیل برقراری ارتباط شنونده با این سبک از موسیقی به این موضوع باز می‌گردد و اگر مضامین شعری را از این نوع از موسیقی بگیریم احساس خوشایند و لذت کمتر به شنونده دست خواهد داد.

 پس از انقلاب و به‌ویژه در دهۀ80، موج بزرگی از تولید موسیقی پاپ در کشور به‌وجود آمد؛ این موج توانست طیف زیادی از نوجوانان و جوانان دختر و پسر را با خود همراه کند، این اتفاق هم خوب بود و هم بد؛ خوب از این جهت که توانست گوش‌هایی که به شنیدن ترانه‌های بی‌هویت لوس‌آنجلسی عادت کرده بودند، به‌سوی خود جلب کند و تولید داخلی را که بیشتر با فرهنگ‌مان نزدیکی داشت، به شنونده برساند و صمیمانه‌تر با او ارتباط برقرار کند و بد از این جهت که با افزایش کمّی این موسیقی، کیفیت محتوایی آن‌ها پایین آمد؛ به‌طوری‌که اشعار یأس‌آور و سیاه نیز درقالب همین سبک از موسیقی به دست شنونده رسید و بعضاً به‌جای دمیدن روح نشاط در کالبد شنونده روحیه خمودی و ناامیدی را به‌وجود آورد.

4. رپ

رپ، موسیقی اعتراض‌آمیز خیابانی است؛ این موسیقی از کلمات کوچه و بازار بدون مراعات اوزان ادبی استفاده می‌کند، مضامین موسیقی رپ موضوعاتی ازقبیل فقر، خیانت در عشق، اختلاف طبقاتی، مشکلات ناشی از مواد مخدر، بحران‌های سیاسی و.‌.. است. رپ، منعکس‌کنندۀ فرهنگ آدم‌های خیابانی است كه با استفاده از ابزار و آلات محدود و ساده، رقص‌های پرتحرك در گوشۀ خیابان، ترانه‌خوانی با سبك خاص و... به جذب مخاطب می‌پردازد. موسیقی رپ موسیقی شلوغی است و در آن تعدد صدا وجود دارد. میان طبقات اجتماعی و نوجوانان و جوانان باتوجه‌به اقتضائات سنی خود از مشتریان ثابت این سبک موسیقی هستند و دیگر طبقات با این موسیقی کمتر ارتباط برقرار می‌کنند. برخلاف تصور بسیاری از افراد، رپ موسیقی فراگیر عموم جامعۀ ما نیست و عمدتاً میان طبقات مرفه، آن هم به‌صورت مقطعی و در دوران بلوغ نوجوانی هواخواه دارد.

5. متال

در این سبک شعار اصلی «‌بی‌خیالی» است؛ علاقه‌مندان به متال از دنیا خسته‌اند و با اشعار ملایم و حتی رابطۀ عاشقانه خوبی ندارند. برخلاف موسیقی راک، میانۀ خوبی با رقص برقرار نمی‌کنند. خوانندگان موسیقی متال از تکنولوژی و زندگی شهری گلایه‌مندند و از رفتارهای سیاست‌مداران عموماً شکایت دارند. البته، این شکایت‌ها صرفاً در حد سیاه‌نمایی باقی می‌ماند و نشانه‌ای از امید در لابه‌لای این سبک به‌چشم نمی‌خورد و به‌همین‌جهت نوعی سرخوردگی در شنونده ایجاد می‌کنند. موسیقی متال ازنظر میزان اقبال در کشور ما روند صعودی دارد؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت رقیب سبک جاز در موسیقی زیرزمینی است.