مراقبت های بارداری در مادران دیابتی

دیابت بارداری به حالتی گفته می ‌شود که در آن بدن نسبت به گلوکز (قند خون)، عدم تحمل پیدا می‌ کند و این حالت همیشه اولین بار در زمان بارداری خود را نشان می ‌دهد.

در افراد مبتلا به دیابت بارداری، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو بیشتر از بقیه خانم‌ها است. این خانم‌ها معمولا نوزاد بزرگ ‌تری دارند و اغلب گفته می ‌شود وزن بالای جنین هنگام تولد، احتمال دیابت بارداری کشف نشده را مطرح می ‌کند.

برای آشنایی بیشتر با این بیماری خطرناک در دوران بارداری با دکتر ایرج خسرونیا، رییس جامعه متخصصان داخلی ایران، گفتگویی ترتیب داده‌ایم.

یکی از مهم ‌ترین آزمایش ‌هایی که اوایل بارداری برای خانم‌ های باردار انجام می شود، آزمایش قند خون است. چرا قند خون در این دوران این ‌قدر مهم است؟
به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. کلید حاملگی سالم برای خانم‌ های مبتلا به دیابت، کنترل دقیق قندخون است. کنترل قندخون باید پیش از دوران بارداری و در طول دوران بارداری انجام شود. کنترل دقیق قندخون، به معنی نگهداری غلظت قند خون نزدیک به حد طبیعی است. برای رسیدن به این کنترل لازم است میان مصرف مواد غذایی، ورزش و تزریق انسولین ، تعادل درستی برقرار شود. از این رو لازم است قندخون به طور مرتب بررسی شود. با کنترل قندخون و مراقبت‌ های مناسب پزشکی، احتمال حاملگی بدون مشکل و تولد نوزاد سالم‌ همانند یک مادر غیردیابتی خواهد بود.

اگر قند خون زنان باردار در دوران بارداری کنترل نشود چه اتفاقی می ‌افتد؟
قندخون و کتون‌هایی که با غلظت بیش از حد طبیعی در خون مادر وجود دارند، از جفت می ‌گذرند و وارد بدن جنین می ‌شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش می ‌دهند. بنابراین کنترل درست قندخون بیش از دوران بارداری بسیار مهم است. در طول شش هفته اول بارداری، ارگان‌ های جنین شکل می‌ گیرند. قندخون بالا در طول این هفته ‌ها بر رشد اندام‌های جنین اثر می ‌گذارد و می ‌تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی ‌شود. به دلیل افزایش میزان قندخون جنینی، لوزالمعده ی جنین انسولین بیشتری می ‌سازد، ولی بعد از تولد برای نوزاد توقف ترشح انسولین مشکل است، بنابراین ممکن است سطح قندخون پایین بیفتد. بنابراین توصیه می ‌شود نخست پزشک معالج زنان مبتلا به دیابت و بعد از آن متخصصان زنان، متخصصان داخلی، متخصصان غدد و تغذیه برنامه غذایی صحیح را برای رسیدن به کنترل مطلوب قندخون طراحی نمایند.

در بیماران نوع یک چه راهکاری وجود دارد؟
افراد مبتلا به دیابت نوع یک یا همان دیابت وابسته به انسولین در دوران بارداری، نیاز بدنشان به انسولین زیاد می ‌شود. این افزایش نیاز به ویژه در سه ماه آخر بارداری دیده می ‌شود که به علت وجود هورمون جفت است. هورمون جفت به رشد جنین کمک می ‌کند، اما در همان زمان جلوی فعالیت انسولین بدن مادر را می ‌گیرد در نتیجه نیاز به انسولین افزایش می ‌یابد.

اگر خانم‌ بارداری دیابت نوع دو داشته باشد، چه طور؟
اگر زنان باردار به دیابت نوع 2 مبتلا هستند، برنامه درمانی عوض می ‌شود. اگر برای کنترل دیابت، قرص‌ های خوراکی پایین آورنده قندخون مصرف می ‌کنید، این قرص ‌ها را به علت ایجاد نقایص جنینی نباید در دوران بارداری استفاده کنید. پزشک شما قبل از باردار شدن ممکن است درمان با انسولین را برای کنترل قندخون شروع کند.

چه پیشنهادی برای تغذیه دوران بارداری برای مبتلایان به دیابت دارید؟

اصولا افراد مبتلا به دیابت، برنامه ‌غذایی مرتبی دارند. در طول حاملگی برای پیشگیری از افزایش یا کاهش زیاد غلظت قندخون لازم است با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشورت و با این کار به کنترل قندخون خود کمک کنید. اگر وزن شما در شروع حاملگی بیش از حد معمول بود نباید سعی کنید وزن خود را کم کنید. پزشک و متخصص تغذیه درباره شیوه افزایش وزن در طول دوران بارداری شما را راهنمایی خواهند کرد. اگر در شروع حاملگی وزن مطلوب داشته باشید، انتظار می ‌رود تا پایان بارداری 7 تا 11 کیلوگرم اضافه وزن پیدا کنید. خانم‌ های لاغر لازم است افزایش وزن بیشتری در طول بارداری داشته باشند.

تحرک بدنی و نرمش در کنترل دیابت مادران باردار چه ‌قدر موثر است؟

تحرک بدنی یا ورزش به ویژه در دیابتی‌ های نوع 2 یکی از اصول اساسی درمان است. همان‌ طور که می‌ دانید، ورزش همراه با برنامه غذایی صحیح، در کنترل قندخون نقش اساسی دارد. درباره ورزش کردن در دوران بارداری نیز سوالاتی برای تان مطرح می ‌شود که دراین ‌باره باید با متخصصان آموزش دیابت مشورت کنید. ورزش در دوران بارداری به وضعیت سلامت شما کمک می ‌کند.

آیا همه مادران دیابتی و بادار می‌ توانند ورزش کنند؟

پرفشاری خون ، مشکلات چشمی، کلیوی یا قلبی، آسیب‌ های عروقی و آسیب اعصاب از مواردی هستند که لازم است درباره خطرهای ورزش برای آنها در دوران بارداری با پزشک خود مشورت کنید. به‌ طور کلی در دوران بارداری نباید ورزش ‌های کششی اندام یا به اصطلاح ورزش‌های کششی سنگین انجام دهید. بهترین ورزش‌ ها برای دوران بارداری، پیاده ‌روی و شنا است.

از بین سزارین و زایمان طبیعی چه روشی را برای مادران دیابتی و باردار توصیه می ‌کنید؟

نزدیک زمان زایمان، پزشک جنین را از نظر میزان رشد و وضعیت سلامت بررسی می‌ کند و سپس درباره شیوه زایمان تصمیم می ‌گیرد. ممکن است به طور طبیعی زایمان انجام شود یا بنا به نظر پزشک، زایمان به شیوه سزارین انجام شود. شیوه زایمان اثری بر نوزاد ندارد. پزشک تلاش می‌ کند در طول زایمان و تولد نوزاد، قندخون شما را کنترل کند. در شروع زایمان نیاز به انسولین کم می ‌شود، به گونه ‌ای که گاهی اوقات در طول زایمان یا حتی 24 ساعت پس از تولد نوزاد، به تزریق انسولین احتیاج نیست.

و پس از تولد نوزاد، چه؟
پس از تولد نوزاد بدن زائو به علت فعالیت زیاد در دوران بارداری، به استراحت نیاز دارد. برخی مادران در طول چند هفته اول پس از تولد، میزان قندخون‌ شان بهتر می‌ شود و بعضی دیگر قند خون ‌شان به سرعت بالا می ‌رود. بنابراین وضعیت کنترل قندخون در این مدت قابل پیش ‌بینی نیست. تغذیه نوزاد با شیرمادر برای مادران دیابتی بسیار مناسب است اما ممکن است غلظت قندخون قابل پیش‌بینی نباشد. همچنین ممکن است تغییر در الگوی خواب و غذا سبب افت قندخون شما ‌شود.

از این ‌رو همانند دوران پیش از بارداری در کنترل قند خون، جانب احتیاط را رها نکنید.

و حرف آخر؟
در طی شیردهی یا پیش از آن، یک میان ‌وعده حاوی پروتئین و کربوهیدرات(ساندویچ، نان و گوشت) مصرف کنید. همچنین به مقدار کافی مایعات بنوشید. در حین شیردهی آب یا چای بدون شیرینی مصرف کنید و اگر در طول شیردهی دچار کاهش قندخون شدید، شیردهی را متوقف سازید و برای برطرف کردن حالت افت قندخون، غذا مصرف کنید.

مراقبت های بارداری در مادران دیابتی

دیابت یا بیماری قند، به علت ناتوانی بدن در تولید یا مصرف هورمون "انسولین" پدید می آید. انسولین ماده ای است که توسط لوزالمعده تولید می شود و باعث می شود قند، مورد استفاده بدن قرار گیرد.

ما اکنون می دانیم که کلید یک بارداری سالم برای خانم های مبتلا به دیابت، کنترل قند خون است. کنترل قند خون باید پیش از دوران و در طول دوران بارداری انجام گیرد.

کنترل دقیق قند خون، به معنی نگهداری غلظت قند خون نزدیک حد طبیعی است.

برای رسیدن به این کنترل لازم است تعادل صحیحی بین مصرف مواد غذایی، ورزش و تزریق انسولین برقرار گردد. از این رو لازم است قند خونتان را مرتب بررسی کنید.

با کنترل قند خون و مراقبت های صحیح پزشکی، احتمال یک بارداری بدون مشکل و تولد نوزاد سالم همانند مادران غیردیابتی خواهد بود.

علی رغم پیشرفت های اخیر، در نوزادان متولد شده از مادران دیابتی به ویِژه آنهایی که کنترل قند خون مناسبی نداشته اند، هنوز هم خطر پیدایش نقایص مادرزادی بیشتر است.

قند خون و کتون ها که در خون مادر با غلظت بیش از حد طبیعی وجود دارند، از جفت می گذرند و وارد بدن جنین می شوند و احتمال تولد نوزاد با نقایص مادرزادی را افزایش می دهند. بنابراین کنترل درست قند خون پیش از دوران بارداری بسیار مهم است.

در طول 6 هفته اول بارداری، اندام های جنین شکل می گیرند. قند خون بالا در طول این هفته ها بر رشد اندام های جنین اثر می گذارد و می تواند سبب ایجاد نقایص مادرزادی شود.

به دلیل افزایش میزان قند خون جنینی، لوزالمعده جنین، انسولین بیشتری می سازد، ولی بعد از تولد نوزاد، توقف ترشح انسولین در بدن او مشکل است. بنابراین ممکن است سطح قند خون نوزاد، پایین بیفتد.

مراقبت های قبل از بارداری
زمانی که دیابت و مسایل پیرامون آن را به خوبی شناختید، می توانید برای باردار شدن برنامه ریزی کنید. شما می توانید با اندازه گیری مرتب قند خون و ارتباط مداوم با پزشک متخصص زنان، قند خون را تحت کنترل در آورید. برای انجام بهترین مراقبت های قبل از بارداری، گروه های زیر لازم است به شما کمک کنند:

- پزشک متخصص غدد که کنترل دیابت شما زیر نظر وی است.

- متخصص زنان

- متخصص تغذیه که برنامه غذایی صحیح را برای شما در طول مدت بارداری جهت کنترل قند خون طراحی کند.

به خاطر داشته باشید برای داشتن بارداری سالم لازم است قند خون خود را قبل از بارداری، در طول بارداری و بالاخره پس از زایمان در حد طبیعی نگه دارید.

مصرف غذا در طول بارداری
اصولا افراد مبتلا به دیابت برنامه غذایی مرتبی دارند. در طول حاملگی برای پیش گیری از افزایش یا کاهش زیاد قند خون لازم است با متخصص تغذیه و پزشک معالج خود مشاوره کنید. اگر در شروع بارداری، وزن شما بیش از حد معمول بود، نباید وزن خود را کم کنید. پزشک و متخصص تغذیه در مورد نحوه افزایش وزن در طول دوران بارداری شما را راهنمایی خواهند کرد.

اگر در شروع حاملگی وزن مطلوبی دارید، انتظار می رود تا پایان بارداری 7 تا 11 کیلوگرم اضافه وزن پیدا کنید. خانم های لاغر لازم است افزایش وزن بیشتری در طول بارداری داشته باشند.

انجام ورزش در طول بارداری
ورزش به ویژه در دیابت نوع 2(غیر وابسته به انسولین) یکی از اصول اساسی درمان به شمار می آید. همان طور که می دانید ورزش همراه با برنامه غذایی صحیح، در کنترل قند خون نقش اصلی را دارد. در مورد ورزش کردن در دوران بارداری حتما سوالاتی برایتان مطرح می شود که در این مورد باید با متخصص مربوطه مشورت کنید. ورزش در دوران بارداری به وضعیت سلامت شما کمک خواهد کرد، اما اگر مبتلا به یکی از بیماری های زیر هستید لازم است در مورد خطرهای ورزش در دوران بارداری، با پزشک خود مشورت کنید.

این بیماری ها عبارتند از: فشارخون بالا ، بیماری های چشمی ، کلیوی، قلبی، آسیب های عروقی و عصبی.

به طور کلی در دوران بارداری، نباید ورزش های کششی اندام یا در اصطلاح ورزش های کششی سنگین انجام دهید. بهترین ورزش، در دوران بارداری، پیاده روی و شناست.

زایمان فرد مبتلا به دیابت
نزدیک زمان زایمان، پزشک جنین را از نظر میزان رشد و وضعیت سلامت بررسی می کند و سپس درباره زایمان تصمیم می گیرد. ممکن است مادر دیابتی، به طور طبیعی زایمان کند، یا بنا به نظر پزشک سزارین داشته باشد. نحوه زایمان اثری بر نوزاد ندارد.

پزشک تلاش می کند که در طول بارداری و زایمان و تولد نوزاد، قند خون شما را کنترل کند. در شروع زایمان نیاز به انسولین کم می شود، به گونه ای که گاهی اوقات در طول زایمان یا حتی 24 تا 72 ساعت بعد از تولد نیز به تزریق انسولین نیازی نیست.

به خاطر داشته باشید برای داشتن بارداری سالم لازم است قند خون خود را قبل از بارداری، در طول بارداری و بالاخره پس از زایمان در حد طبیعی نگه دارید.

پس از تولد نوزاد
بعد از تولد نوزاد، بدن شما به علت فعالیت زیاد در دوران بارداری به استراحت نیاز دارد. برخی مادران در طول چند هفته اول پس از تولد، میزان قند خونشان بهتر می شود و برعکس بعضی دیگر قند خونشان به سرعت بالا می رود. بنابراین وضعیت کنترل قند خون در این مدت قابل پیش بینی نیست.

تغذیه نوزاد با شیر مادر برای مادران دیابتی بسیار خوب است، اما ممکن است غلظت قند خون قابل پیش بینی نباشد. هم چنین ممکن است تغییر در الگوی خواب و غذا سبب افت قند خون شما شود، از این رو همانند دوران قبل از بارداری، در کنترل قند خون خود کوشا باشید.

تغذیه نوزاد با شیر مادر
برای پیشگیری از افت قند خون در طول دوران شیردهی لازم است:

1- قبل یا در طی شیردهی یک میان وعده حاوی پروتئین و کربوهیدرات مثل نان و گوشت و... مصرف کنید.

2- به مقدار کافی مایعات بنوشید. طوری برنامه ریزی کنید که در حین شیردهی، آب یا چای بدون قند مصرف کنید.

3- اگر در زمان شیردهی دچار کاهش قند خون شُدید، شیردهی را متوقف سازید و برای برطرف کردن حالت افت قند خون، یک ماده غذایی مصرف کنید.

اگر به فرزند خود شیر می دهید، به انرژی بیشتری نیاز دارید. بنابراین جهت تعیین دقیق این میزان انرژی و هم چنین داشتن قند خون طبیعی، حتما ارتباط مستمر خود را با پزشک معالج و متخصص تغذیه ادامه دهید.

مروري بر ديابت بارداري

ديابت اختلالي است که در آ‌ن سازگاري بدن با ميزان قند خون تغيير مي‌کند. ديابت به دو نوع تقسيم‌بندي مي‌شود: ديابت نوع اول و ديابت نوع دوم.

در ديابت نوع اول که معمولا در افراد جوان رخ مي‌دهد پانکراس يا لوزالمعده قادر به توليد انسولين کافي نيست.

ديابت نوع دوم بيشتر شايع است و غالبا کودکان و بزرگسالان را مبتلا مي‌کند. در ديابت نوع دوم بدن نسبت به انسولين مقاومت مي‌کند. اين نوع ديابت با چاقي، بيماري‌هاي قلبي- عروقي و ساير مشکلات همراه است.

زناني که هرگز مبتلا به ديابت نبوده‌اند ممکن است در دوران بارداري به ديابت مبتلا شوند که به آن "ديابت بارداري" مي‌‌گويند.

اين حالت در بارداري نياز به ارزيابي، توجه و درمان ويژه دارد. ديابت بارداري معمولا بعد از زايمان از بين مي‌رود، اما ممکن است در بارداري‌هاي بعدي، مجددا نمايان شود يا ممکن است در سال‌هاي بعد، فرد را مستعد ابتلا به ديابت نوع دوم کند.

خطرات ديابت براي زنان باردار
* بزرگي يا ماکروزومي جنين(وزن جنين بيش از حد طبيعي است)

* هيپوگليسمي نوزادي(کاهش قندخون در نوزاد)

* احتمال بيشتر براي سخت‌زايي (زايمان سخت به دنبال بزرگي جنين، به دليل اين که جنين قادر به عبور از لگن مادر نيست)

* تولد جنين با نقايص مادرزادي

* افزايش احتمال زايمان سزارين، يا زايمان طبيعي به همراه عمل جراحي کوچک و احتمال بيشتر براي استفاده از فورسپس(دستگاه کمک‌کننده خروج جنين)

* افزايش خطر زايمان زودرس يا تولد نوزاد مرده

کنترل زنان باردار مبتلا به ديابت
آنچه که از اهميت خاصي برخوردار است، کنترل ديابت قبل از تصميم‌گيري براي بارداري است. بنابراين مراقبت‌هاي قبل از بارداري در زناني که ديابت دارند بسيار ضروري است. کنترل قند خون از بروز خطرات و عوارض ديابت در مادر و جنين مي‌کاهد. درمان ساير بيماري‌هاي مزمن که ممکن است همراه با ديابت اتفاق بيفتند، مانند بيماري‌هاي قلبي، پرفشاري خون و بيماري‌هاي عروق خوني محيطي بسيار مهم است و شانس به دنيا آوردن نوزادي سالم را افزايش داده و عوارض مرتبط با بارداري را در مادران کاهش مي‌دهد. بنابراين کنترل منظم قند خون ضروري است.

بسياري از داروهايي که براي ديابت استفاده مي‌شود، براي زنان باردار ممنوع است. پزشک داروهاي خاصي را براي درمان ديابت اين زنان تجويز مي کند. همچنين داروهاي رقيق‌کننده خون و درمان‌هايي را هم براي کنترل فشار خون براي او در نظر مي‌گيرد. گاهي هم ممکن است داروهاي بدون نسخه يا داروهاي گياهي با توصيه پزشک استفاده شود.

زنان باردار مبتلا به ديابت نوع دوم ممکن است به انسولين نياز داشته باشند، حتي اگر قبل از بارداري از انسولين استفاده نکرده باشد. زنان بارداري که انسولين دريافت مي‌کنند، لازم است تا ميزان انسولين را تنظيم نمايند.

زنان مبتلا به ديابت بارداري هم ممکن است در دوران بارداري به انسولين احتياج پيدا کنند.