حس عمقی حسی است که فرد به وسیله آن می‌تواند حرکت و موقعیت اعضای بدن خود را درک و کنترل نماید. این حس که حس ششم هم نام دارد به وسیله نورون‌های احساسی مکانیکی که در ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و مفاصل جای دارند به وجود می‌آید. حس ششم در کنار سایر حواس پنجگانه می‌تواند بر روی دستگاه عصبی مرکزی تاثیر بگذارد و به عکس‌العمل افراد در شرایط مختلف شتاب بدهد.
تعریف حس عمقی
حس عمقی یا همان حس ششم یکی از حواس مهم بدن است که حرکات متناسب و یکپارچه در بدن را به وجود می‌آورد. اگر بخواهیم یک مثال از این احساس قوی در بدن بزنیم، این است که اگر شما چشمان خود را ببندید می‌توانید با یک پیغام از طرف مغز دستان خود را دقیقاً در کنار سر خود قرار دهید. حتی بدون اینکه چشمان شما باز باشد، مغز دقیقاً می‌داند که دستان شما در چه جایگاهی قرار دارد و می‌توانید آن را به راحتی در نقطه‌ای که می‌خواهید قرار دهید. در واقع می‌توان گفت که این احساس عمقی آگاهی مغز نسبت به اجزای بدن است که به شما کمک می‌کند تا در همه زمان‌ها مسیر درستی را برای بدن خود انتخاب کنید.
به طور کلی حس ششم از گیرنده‌های حسی موجود در مفاصل، ماهیچه‌ها، رباط‌ها و سایر اجزای تشکیل دهنده بدن به وجود می‌آید که برای تشخیص دقیق مکان اجزای بدن بدون اینکه آنها را ببینید به افراد کمک می‌کند. به طور کلی دو نوع احساس عمقی وجود دارد که احساس عمقی خودآگاه و احساس عمقی ناخودآگاه است.
از این بخش بخوانید: درمان واقعی درد زانو با پی آر پی
اهمیت پروپریوسپشن
آگاهی درونی و بیرونی در بدن سبب می‌شود که همواره یک نقشه ذهنی از وضعیت بدن در محیط داشته باشیم. در واقع این حس مانند یک نوع ردیاب است که در داخل مغز از بدن خود داریم. پرورش این احساس و تکامل آن بسیار زمانبر است که جزو توانایی‌های بسیار معجزه آسا است. دقیقاً همانند حرکات غیر ماهرانه کودکان تازه متولد که بسیار قابل ستایش است؛ تا زمانی که بیاموزد چگونه اعضای بدنش را حرکت دهد.
احساس عمقی در کودکان بسیار کمتر است. به طوری که انجام اقداماتی چون ریختن شیر، شکستن مداد، برخورد با اجسام داخل منزل و غیره از یک کودک اجتناب ناپذیر است. زمانی که والدین برای سلامتی نوزاد خود احساس خطر می‌کنند، لبه‌های تیز وسایل از جمله میز و مبل را می‌پوشانند تا آسیبی به فرزندشان وارد نشود. اما هر چقدر که بر سن فرد اضافه می‌شود، این احساس رشد می‌کند و به تکامل می‌رسد. در نتیجه درک مغز افراد نسبت به موقعیت اجزای بدن کامل می‌شود.
پرورش حس عمقی
برای پرورش حس عمقی باید از همان ابتدای کودکی تلاش کرد. زمین بازی برای کودکان یک محیط خوب برای پرورش مهارت‌های عمقی است. انجام فعالیت‌هایی چون بالا رفتن از روی نردبان، و،رزش‌های ژیمناستیک پریدن از روی پل‌های زنجیره‌ای و غیره می‌تواند به پرورش این احساس کمک کند. هرگونه حرکت کودک که در مقابل مردم، اسباب بازی‌ها و ابزارهای اطراف خود دارد به شناسایی و درک بهتر از بدن کمک می‌کند.
زمانی که کودک چالش‌های حرکتی جدیدی را آموزش می‌بیند، بسیار وابسته به حس بینایی خود است. به طور مثال هنگام بستن گره‌های کفش باید به بند کفش خود با دقت نگاه کند تا بتواند این فعالیت را انجام دهد. یا هنگام فعالیت‌هایی مانند اسکیت یا رقص باید حتماً به پاهایش نگاه کند و اگر با چشم بسته این فعالیت‌ها را انجام دهد بسیار گیج می‌شود. اما رفته رفته که حس عمقی او کامل می‌شود، می‌تواند بدون نیاز به نگاه کردن کارهای خود را انجام دهد.
به طور مثال با تکامل احساس عمقی، کودک می‌تواند موهای خود را کامل ببافد یا بدون کمک والدین در طول شب به دستشویی برود. این اقدامات با توجه به آگاهی از بدن خود اتفاق می‌افتد و کودک اطلاعات کاملی از اتاق خواب، راهرو و دستشویی در حافظه دارد که او را برای انجام این کار راهنمایی می‌کند.
اختلال احساس عمقی
گفتیم که این حس منجر به آگاهی افراد از قسمت‌های مختلف بدن خود می‌شوند. بر اثر این احساس مغز قسمت‌های مختلف بدن را می‌شناسد و نقشه‌هایی از آن قسمت‌ها را در بدن خود ایجاد می‌کند که به آن طرحواره بدنی می‌گویند. بر اساس همین طرحواره مغز می‌تواند حرکات مختلف بدن را بدون نیاز به بینایی برنامه‌ریزی و اجرا کند. برخی از کودکان به اندازه کافی از سیستم احساس عمیق خود اطلاعات دریافت نمی‌کنند و نمی‌توانند آن را درست پردازش کنند. در این حالت کودک اطلاعات کافی از بدن خود ندارد که بر رشد مهارت‌های حرکتی کودک تاثیر منفی می‌گذارد.
بر اثر اختلال حس عمقی این کودکان نمی‌توانند هنگام انجام حرکات روزمره بدن خود را در موقعیت صحیح قرار دهند. به طور مثال توانایی قرارگیری بر روی پله برقی را ندارند یا نمی‌توانند از رکاب دوچرخه استفاده کنند. این کودکان همچنین توانایی کافی برای بازی را ندارند و حرکات سریع بدن برایشان دشوار است.
از این بخش بخوانید: بهبود دردهای مزمن با تکنیک های نوین و طب سنتی
علت اختلال پروپریوسپشن چیست؟
هر بخش از احساس عمقی سیگنال‌هایی را به بخش‌های مختلفی از مغز می‌فرستد که مغز آنها را دریافت و تفسیر می‌کند. اختلال در این احساس ناشی از صدمات و اختلالاتی است که در هر بخش از سیستم عصبی ایجاد می‌شود. از جمله شایع‌ترین دلایل اختلال حس عمقی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب‌های مغزی
- مولتیپل اسکلروزیس
- ناتوانی حرکتی
- اختلال اوتیسم
- نوروپاتی محیطی
- آسیب‌های مفصلی
- پیچ خوردگی مفاصل
کار درمانی برای حس عمقی
کاردرمانی یکی از موثرترین روش‌ها برای آموزش و تقویت این احساس در بدن است. به ویژه در کودکان مبتلا به اختلالات حسی، کاردرمانی می‌تواند به یادگیری بیشتر و نحوه مدیریت وظایف روزانه کودکان موثر واقع شود. در این روش با آموزش تحریک حسی - جسمی مانند ارتعاش درمانی و تمرینات تعادلی می‌توان برای افزایش تعادل، قدرت عضلانی و درک بهتر احساس عمقی کمک نمود.
پزشک متخصص طب فیزیکی با استفاده از روش یکپارچگی حسی، فعالیت‌هایی را که حس عمقی کودکان را تحریک می‌کند انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها به کودکان کمک می‌کند تا از احساس عمیق خود بیشتر اطلاع پیدا کنند و منجر به هوشیاری و برانگیختگی مغز کودک می‌شود.
نتیجه‌گیری
به طور کلی حس عمقی از حواس مهم بدن است که می‌تواند درک صحیحی از موقعیت بدن به مغز بدهد. در این شرایط مغز بدون نیاز به حواس دیگر می‌تواند موقعیت بدن را شناسایی کند. برخی مواقع در اثر آسیب‌های عصبی در این احساس اختلال به وجود می‌آید. درمان‌های به موقع از جمله کاردرمانی نقش بسزایی در رفع و درمان این اختلال دارد. بنابراین والدین در صورت مشاهده هرگونه اختلال در این مشکل می‌توانند به کلینیک پیشگام مراجعه نمایند.
